ลูกศิษย์ : ต้นไม้นั้นมีอยู่ครับ..เพียงแต่เราเอาสมมุติไปใส่ว่าสิ่งนี้คือต้นไม้.. แต่เมื่อเอาสมมุติออกต้นไม้มันก็เป็นแค่สิ่งหนึ่งครับ
มันจึงยังมีอยู่แต่เราแค่ไม่รู้ว่ามันคืออะไรครับแต่เมื่อเราใส่สมมุติอแล้วเราก็มีสัญญารู้จักว่าสิ่งนี้คือต้นไม้
เมื่อผัสสะเราก็รู้ได้ทันทีว่านี้คือต้นเมื่อต้นไม้มีก็มีสัญญารู้จักเราก็ไหลไปกับกระแสของสมมุติอุปาทานก่อรูปไหลไปกับกระแสของโลกครับ
แต่ถ้าพระอาจารย์มาขยายท่านจะแยกธาตุต้นไม้ว่า...เปลือกคือต้นไม้หรือใบ...หรือแก่น... หรือกิ่ง..หรือรากตรงไหนคือต้นไม้...ครับ
พระอาจารย์ : เทพมันอธิบายอย่างคนเข้าใจเลยทีเดียว
คำว่า มันก็เป็นแค่สิ่งหนึ่งที่มี นี่ที่พวกบ้าบาลีชอบพูดว่า "สัตตานัง"
สัตตานังนี่ มันเป็นสิ่งหนึ่ง ที่มันมี ไม่ใช่ว่าไม่มี
แต่เมื่อสิ่งที่มีถูกบัญญัติสมมุติขึ้นมาว่า ไอ้สิ่งหนึ่งนี้ มันเรียกว่าต้นไม้
ต้นไม้นี้จึงมี เพราะเหตุแห่งการสมมุติ
แต่ความจริงต้นไม้ไม่มี ที่มีเรียกว่า ..สัตตานัง..คือมันเป็นสิ่งหนึ่ง
และถ้าลึกลงไป สัตตานังนี้ ก็ไม่มี ที่มีเพราะผัสสะมี
เมื่อผัสสะมี สัตตานังก็เลยมี
ลึกลงไป ผัสสะนี้มันก็ไม่มี ที่ผัสสะมี...